Kronik işsizlikte yüzde 15 tehlikesi

Türkiye'de 2001 krizinden sonra ciddi büyüme hızıyakalanmasına rağmen işsizlik sorunu bir türlü çözemiyor.

Şebnem Turhan / REFERANS

2001'e yüzde 5,5 işsizlik oranı ile girilirken yedi yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 7 olmasına rağmen, işsizlik oranı yüzde 9-11 bandında kronik bir seyir izledi.

Şimdi asıl tehlike henüz 2001'in stok işsizliği eritilememişken yeni krizle bu kronik düzeyin yüzde 15'ler bandına çıkması.

Uzmanlar, yüzde 4,5'in altındaki büyümenin bu riski ortadan kaldırmayacağı görüşünde. İstihdama yönelik özel tedbir alınmazsa Türkiye uzun yıllar taşıyacağı bir işsizlik sorunu ile karşı karşıya kalabilir.

Yüksek büyüme oranı fren görevi gördü

2000 Kasım ve 2001 Şubat krizleri Türkiye'de 1 milyon kişinin işsiz kalmasına yol açtı. 2000 Kasım krizi öncesinde işsizlik oranı yüzde 5,5, işsiz sayısı 1 milyon 335 bin seviyelerindeydi. Ancak ard arda gelen iki krizin etkisiyle 2002 yılına girildiğinde işsiz sayısı 2 milyon 531 bin kişiye, işsizlik oranı da yüzde 11,5'e yükseldi.

2002 yılından sonra yakalanan yüksek büyüme oranları bu kronik işsizliği çözemedi. Yedi yılda yakalanan ortalama yüzde 7 büyüme oranı, nüfus artışıyla işgücüne hızlı katılımlar ve tarımdaki çözülmenin yol açtığı yeni işsizler ordusunun işsizlik oranını daha da sıçratmasına karşı ancak fren görevi görebildi.

Özellikle imalat sanayinde 2002 yılından sonra artan büyüme oranları istihdam artışını da getirdi.

İmalat sanayi 2003'te yüzde 8,4, 2004'te yüzde 11,9, 2005'te yüzde 8,2, 2006'da yüzde 8,4 büyüdü. 2007'de ise büyüme hızı bir miktar yavaşladı ve yüzde 5,6'ya geriledi. 2008 yılında ilk 9 aylık rakamlara göre imalat sanayindeki büyüme hızı ancak yüzde 3,2 oldu ve üçüncü çeyrekte yüzde 1,1 küçülme yaşandı.

Büyümede 2008'in son çeyreği ve 2009 rakamları için de kötümser beklentiler ağırlıkta. Ekonomide son çeyrekte yüzde 5-6 arasında, 2009'da ise yüzde 1-2 küçülme öngörülüyor. Büyümedeki bu olumsuz tablo hızlı bir artış trendine giren işsizlik oranı için de işleri kolaylaştırmayacak.

Ekonomide küçülme sürdükçe işsizlik oranı daha da artacak ki ekonomistler küresel krizin etkisiyle 1 milyon yeni işsiz ortaya çıkacağını öngörüyor. Tüm bu göstergeler işsizliğin yeni dönemde yüzde 12 ile 15 arasına demirleyeceğine işaret ediyor.

Krizde işsiz sayısı 3.5 milyonu bulacak

Ekonomist Mustafa Sönmez'e göre büyük kriz öncesinde, aralarında Türkiye'nin de olduğu ülkelerde merkez ülkelere dönük ihracat dibe doğru yarışla, yani ücretliden en yüksek verimi sağlamaya dönük yapılıyordu. Bu verim artışı, teknolojik gelişmelerden çok, daha az işçiyle daha çok çıktıyı sağlamayı amaçlıyordu ve ekonomideki büyüme yıllık yüzde 10'ları bulurken istihdam artışı yüzde 1-2'lerde kalıyordu. Sönmez ILO'nun buna vulnerable employment, istihdamsız büyüme adını verdiğini hatırlattı.

Sönmez Türkiye'nin de bu hastalıktan muzdarip olduğuna dikkat çekerek işsizliğin de yüzde 10'larda kemikleştiğini ve büyümeye rağmen istihdamın yeterince artmadığına işaret etti. Şimdi büyük kriz ile birlikte, likidite bolluğu dönemine ait büyüme de yaşanmayacağını söyleyen Sönmez'e göre bu kemikleşen işsizliğin üstüne yeni bir işsizlik dalgasının eklenmesi anlamına geliyor. Türkiye 2009'da IMF öngörüsüne göre yüzde 1,5 küçülmeyle kalsa bile, resmi işsiz sayısı 2009 sonunda 3.5 milyona kadar çıkacak ve yıl sonuna işsizlik oranı yüzde 15'i bulacak.

İstihdam için en az yüzde 4,5 büyüme şart

Ekspresinvest Başekonomisti Güldem Atabay ise 2001 krizinin ardından artan nüfusun yanı sıra tarım sektöründen hızlı bir kayış yaşandığını dile getirerek imalat sanayinde yaşanan yüksek büyümenin istihdam imkanlarıyla işsizlikte patlama yaşanmasını engellediğini söyledi. Atabay böylece yüzde 9'lar civarında sabit bir seviye yakalandığını dile getirerek şöyle devam etti:

''Bugün işgücüne katılım hızı, tarımdaki kanama devam ediyor. Ama büyümenin motoru imaattaki büyüme eksiye döndüğü için bu talebi karşılayamıyor.''

Atabay IMF'nin 2009'da yüzde 0 ile -2 arasında bir büyüme beklediğini hatırlatarak Yaptığım hesaba göre büyüme yüzde 4,5'in altına düştüğü zaman istihdam talebi karşılanamıyor. Bu yıl eksi büyüme bekleniyor ve bence 2010'da da büyümede patlama yaşanmayacak. Bu da işsizlik oranının çift haneli rakamlara oturacağını gösteriyor. Yüzde 10'da tutmak beceri olur ama bence yüzde 12'ler civarında olacak dedi.

Oyak Yatırım Ekonomisti Gülay Elif Girgin ise işsizliğin çift haneden dönmesinin mümkün olmadığını, yavaş yavaş beklenirken birden yüzde 13-14'lere gelmesinin moralleri çok bozduğunu söyledi. Girgin'e göre artış devam edecek ancak buna karşılık hiç bir önlem de alınmıyor